Uniwersalna kreatywność

Umiejętności rozwiązywania problemów czy generowania pomysłów to niezwykle cenne atuty. Trudno wyobrazić sobie zawód, w którym nie byłyby one choćby przydatne, zaś często stanowią kluczową kompetencję na stanowisku pracy. Niezależnie od branży, kreatywność jest zjawiskiem pożądanym – napędza rozwój technologii, jest motorem działań marketingowych, podstawą pracy w wielu obszarach nauki, nie wspominając już o rozmaitych dziedzinach sztuki.

Nie umniejszając dokonaniom najbardziej wybitnych jednostek, trzeba jednak przyznać, że obecnie przestała być cechą elitarną, dostępną tylko prawdziwym geniuszom. Wiadomo dziś, że każdy może ją w sobie trenować, jednak potrzebuje ona odpowiedniej przestrzeni do rozwoju. Istnieje kilka sposobów na doskonalenie takich zdolności, zarówno w ramach rozwoju osobistego, jak i w kontekście budowania kreatywnego zespołu.

Rozważania na ten temat warto jednak zacząć od tego, że kreatywność przybiera różne formy, w zależności od tego, jakie problemy, czy możliwości oferuje nam środowisko. Według powszechnej definicji, jest to zdolność do tworzenia czegoś, co nowe i oryginalne, co czyni to zagadnienie niezwykle szerokim. Warto zatem podejść do niego wieloaspektowo.

Rozwój osobisty

Wielokrotnie odnosimy wrażenie, że osoby, które uważamy za twórcze, dysponują czymś w rodzaju lekkości np. w formułowaniu haseł reklamowych, tworzeniu imponujących dzieł sztuki, czy też znajdowaniu zaskakujących rozwiązań. Warto pamiętać, że najczęściej jest to wynik ciężkiej pracy, wypracowania korzystnych nawyków oraz odpowiedniego podejścia do świata.

Jeśli chcemy posiadać zdolność do generowania pomysłów, musimy być dobrze osadzeni w rzeczywistości, w której się poruszamy. Nie zbudujemy statku kosmicznego, jeśli nie będziemy znali podstawowych praw fizyki oraz nie stworzymy chwytliwego hasła reklamowego, będąc na bakier z lokalną kulturą.

Biegłość w wybranej przez nas dziedzinie jest bazą do dalszej pracy z kreatywnością.
Warto jednak pamiętać, że każdy kij ma dwa końce – niekiedy zbyt duża wiedza, zbudowana na faktach uznawanych za aksjomaty, a nie na głębokim rozumieniu zależności, sprawia, że posiadamy iluzję pewności. Nie jest dobrze, gdy odnosi się ona do przekonania, że coś jest niemożliwe, niewykonalne, nieosiągalne. By pozostać osobą twórczą, warto zawsze łączyć bogatą wiedzę z otwartym umysłem, dziecięcą ciekawością i pokorą względem własnych przekonań.

Jednak biegłość w danej dziedzinie nie wystarczy. Kreatywność bowiem to zdolność, która wpływa na wszystkie obszary naszego życia. Przydaje się na przykład w rozwiązywaniu takich codziennych problemów, jak przeciekający kran, czy złamany obcas. Oczywiście szeroka wiedza o świecie przydaje się zawsze, jednakże wówczas istotą jest umiejętność myślenia „out of box”, czyli poza schematami. Oto kilka przykładów nawyków oraz technik, które wspierają kreatywność:

Metoda prób i błędów. Kiedy rozważone przez ciebie pomysły przestają pasować do problemu przed którym stoisz, odważ się próbować innych, choćby nawet bardzo absurdalnych rozwiązań. Naszymi procesami myślowymi rządzą utarte schematy, które na ogół ułatwiają nam życie, jednak niekiedy stanowią zbędny balast. Wyrwanie się z ich sideł wcale nie jest takie proste, zwłaszcza jeśli nie znamy alternatywnego sposobu myślenia. Wówczas, jeśli tylko to możliwe, warto po prostu próbować wszelkich rozwiązań. Nawet jeśli nie będą one właściwe, z dużym prawdopodobieństwem pokażą nam, dlaczego coś nie działa lub zainspirują do znalezienia użytecznego rozwiązania.
Zmiana punktu widzenia. Wszyscy różnimy się pod względem tego, jak myślimy. Dla jednych ważniejsze są detale, dla innych szeroki ogląd sytuacji. Niektórzy dobrze czują się w nieładzie, inni cenią uporządkowane informacje. Ktoś może kierować się intuicją, a ktoś inny logiką. Czasem łatwiej poddajemy się emocjom, a czasem wybieramy racjonalną argumentację. Takich wymiarów jest całe mnóstwo. Jeśli znamy kogoś, kto myśli zupełnie inaczej od nas, w sytuacji kreatywnego wyzwania możemy spróbować „wejść w jego skórę” – zastanowić się, jak ten ktoś ująłby problem i pozwolić dojść do głosu obszarowi naszego intelektu, który nie należy do naszego podstawowego „zestawu narzędzi”. Ciekawa gra wspierająca kreatywność – „6 kapeluszy De Bono” opiera się o ten właśnie aspekt zróżnicowania, wykorzystując kolorowe kapelusze jako symbole różnych podejść do problemów: emocje, obiektywizm, pesymizm, optymizm, możliwości, organizacja.
Nauka języków. W psycholingwistyce (nauce z pogranicza lingwistyki i psychologii) panuje pogląd, że język kształtuje nasz sposób myślenia. W składni, słownictwie, konotacjach znaczeniowych, polach semantycznych zaszyty jest nasz sposób myślenia oraz ukryte przekonania o świecie. Poznawanie nowych struktur językowych pozwala przyjąć inną perspektywę. Jest to doskonały trening dla umysłu, który udostępnia nowe ścieżki myślowe, pokazując nam, że coś po prostu może być zbudowane zupełnie inaczej.
Inspiracja. Niektórzy twierdzą, że kreatywność to samodzielne tworzenie czegoś nowego, jednak w rzeczywistości geniusz to osoba, która potrafi czerpać inspiracje, kopiować elementy z różnych źródeł i składać je w innej konfiguracji, formie czy kontekście. Dlatego warto zgłębiać interesującą nas dziedzinę, spotykając się z ludźmi, którzy podzielają nasze zainteresowania, słuchać, co mają do powiedzenia, poznawać owoce ich pracy. Internet jest pełen tematycznych portali, blogów, profili na Facebooku, kanałów na YouTube, które warto subskrybować i codziennie dowiadywać się, co zostało stworzone przez innych.
Przerwy. Jedną z form twórczego myślenia jest zjawisko inkubacji i wglądu. Wiele pomysłów powstaje w długim procesie, który rozpoczyna się od zetknięcia z problemem i towarzyszy nam niejako „z tyłu głowy”. Ten etap to inkubacja, czyli okres, w którym zachodzą nieświadome procesy myślowe, zbliżające nas do rozwiązania. Kolejnym etapem jest wgląd, czyli pozornie nagłe znalezienie rozwiązania. Niekiedy spędzając zbyt dużo czasu nad problemem, tracimy odpowiedni dystans czy szerszą perspektywę. Oderwanie się od pracy, a nawet odłożenie jej na kolejny dzień, często prowadzi nas do zaskakująco szybkiego efektu olśnienia natychmiast po ponownym zabraniu się do pracy, a nawet zanim powrócimy do zadania.

Gimnastykuj umysł. Poświęć przynajmniej kilkanaście minut w ciągu dnia na czynność, która wymaga wysiłku intelektualnego, ale nie jest związana z twoją pracą. Osiągniesz lepszy efekt, jeśli dodatkowo będzie ona dla ciebie przyjemna. Możesz zagrać w grę planszową wymagającą planowania, koncentracji lub pomysłowości; przeczytać interesującą książkę napisaną niebanalnym językiem; spróbować rozwiązać łamigłówkę czy postarać się zrozumieć zjawisko, które dotąd po prostu uznawałeś za fakt.
Dbaj o zdrowie. Pamiętaj, że brak składników odżywczych, ruchu i snu wpływa negatywnie
na zdolności twórczego myślenia. Ponadto, w przeciwieństwie do myślenia logicznego, które całkiem dobrze znosi gorszy nastrój, twórczości sprzyja pozytywne samopoczucie (wyjątkiem są niektóre formy sztuki, które powstają pod wpływem rozmaitych stanów emocjonalnych).

Twórcza osobowość

Istnieją pewne cechy osobowości, które sprzyjają twórczemu myśleniu. Niektóre osoby niewątpliwie mają w związku z tym łatwiejszy start, jednak nie oznacza to, że nie możemy nad sobą pracować, by budować je u siebie. Oto kilka przykładów cech wyróżniających osoby o wysokim poziomie kreatywności:

Otwartość na doświadczenia jest cechą, która zapewnia bogatsze przeżycia i głębszą wiedzę
o świecie.
Kreatywne osoby miewają obniżony poziom samokontroli. Skutkiem tego jest większa spontaniczność i ekspresyjność oraz brak większych zahamowań.
Twórcze osoby mają także mniejszą skłonność do ignorowania nieistotnych bodźców, co pozwala im dostrzegać zależności niedostępne innym.
Poczucie humoru, używanie metafor i czytanie „między wierszami” to także cechy osób kreatywnych.
Odwaga i pewność siebie to atrybuty, które pozwalają na testowanie świata, wychodzenie ze strefy komfortu i tym samym dotykanie tego, co jest prawdziwie nowe.
Osoby twórcze są niezależne. Potrafią samodzielnie myśleć, dokonywać osądów oraz działać.

Kreatywne środowisko pracy

Innowacje nie powstają jednak w próżni. Potencjał każdej jednostki można skutecznie skrępować, umieszczając ją w niekorzystnym środowisku. Obecnie w organizacjach, a szczególnie w zespołach, których zadaniem jest praca kreatywna, przykłada się dużą wagę do elementów środowiska, takich jak atmosfera w grupie, charakter zadań czy kultura organizacji. Oto lista zmiennych, które kreują miejsce pracy sprzyjające innowacjom:

Efektywne spotkania. Umiejętność prowadzenia spotkań to bardzo ważna kompetencja managerska. Jest to bowiem kluczowy moment, w którym mogą się ze sobą ścierać pomysły, perspektywy i rozwiązania wszystkich członków zespołu. Ważna jest cykliczność owych zebrań, budująca kulturę, w której kreatywne spotkanie staje się zwyczajem, a także ich określona struktura i reguły (np. burza mózgów: tymczasowy zakaz krytyki pomysłów).

Odpowiedni dobór talentów do zadań. Zgodnie z założeniem, że nawet najbardziej sprytna ryba nie wejdzie na drzewo, warto zawsze pamiętać o odpowiednim doborze zespołu. Świadomość tego, jakie talenty posiadają jego członkowie, pozwala na przydzielanie im zadań, w których będą mogli się wyróżniać.
Otwartość. Ten aspekt określony jest przez poziom wsparcia, nieoceniającą atmosferę, a jednocześnie klarowną i swobodną informację zwrotną. Dzięki budowaniu takiej kultury, minimalizowane są obawy przed wyrażeniem własnego zdania, ale również konstruktywną krytyką.
Jasny cel i wymagania. Ich brak jest jak tzw. bezstresowe wychowanie – choć kiedyś było modne, dziś już wiemy, że zbyt wiele wyborów powoduje paraliż moralny i decyzyjny, prowadzący do bierności, stagnacji i chaosu.
Słuchanie członków zespołu. Pracownik, który czuje, że ma coś do powiedzenia jest bardziej skłonny do zaangażowania się w generowanie pomysłów. Ważne jednak, aby członkowie zespołu mieli poczucie, że nie tylko mogą się wypowiedzieć, ale także, że ich głos
może doprowadzić do realnej zmiany. W niektórych firmach wprowadzane są systemy, które instytucjonalizują tę ideę, np. poprzez umieszczenie w znanym wszystkim miejscu urny na pomysły, czy też w formie cyklicznych ankiet skierowanych do wszystkich pracowników.
Zróżnicowanie grupy. Urozmaicenie osobowości to wachlarz odmiennych perspektyw. Najbardziej kreatywne zespoły to takie, które składają się z osób, które łączy wspólny cel, jednak różni mnóstwo właściwości, począwszy od ich specjalizacji, poprzez sposób myślenia, różnice osobowościowe, a skończywszy na różnicach kulturowych. Ponadto zespół, który przebywa ze sobą zbyt długo, traci odpowiedni dystans i szeroką perspektywę, nie potrafiąc wyjść poza schematy. Dlatego czasem warto zaangażować do współpracy kogoś z zewnątrz np. z innego działu, a nawet celowo powoływać zespoły złożone z jednostek o zróżnicowanym doświadczeniu.

Nie musisz być liderem ekipy badawczej, twórcą filmowym czy wynalazcą, aby czerpać korzyści z pokładów twórczości. Codzienna praca oraz realizowanie się poza nią jest niezwykle przyjemne, jeśli możemy obserwować i uczestniczyć w powstawaniu czegoś, czego nikt przedtem nie wymyślił. Kluczowa jest w tym wypadku wiara, że taki potencjał drzemie w każdym.